verschillig
1 mei 2019
‘Als niets je meer raakt, mis je alles’, ‘Hoe gelukkig was uw biefstuk?’ en ‘Schouderophalen is slecht voor uw ruggengraat’. Met leuzen als deze wilde de VARA – de voorloper van BNNVARA – zich in 2008 duidelijker gaan profileren als een maatschappelijk geëngageerde omroep. De zinnen maakten deel uit van de wervingscampagne die ‘Wees verschillig‘ ...
asvijster
17 april 2019
Schelden is van alle tijden en luiheid of opportunisme zijn dat ook. Maar de scheldwoorden waarmee je iemand met die gebreken confronteert, die komen en gaan. Zo wist men in de middeleeuwen niet wat er met uitvreter of klaploper bedoeld werd en vóór 1920 had men geen idee wat een lapzwans of een loser was. ...
boekenbeer
20 maart 2019
Tijdens de inmiddels 84e editie van de Boekenweek, die van 23 tot en met 31 maart 2019 zal plaatsvinden, krijgen lezers bij aankoop van ten minste €12,50 aan Nederlandstalige boeken gratis het door Jan Siebelink geschreven Boekenweekgeschenk. Voor boekenliefhebbers een zegen: twee boeken voor de prijs van één. Zo kunnen zij op eenvoudige wijze hun ...
konterfeiter
6 maart 2019
Het zal u niet zijn ontgaan dat er tal van activiteiten worden georganiseerd om te herdenken dat Rembrandt van Rijn, de beroemdste schilder uit de Gouden Eeuw, 350 jaar geleden overleed. De eenvoudige molenaarszoon zag het licht in Leiden – de sleutelstad gebruikt deze letterlijk en figuurlijk op te vatten uitdrukking graag voor stadspromotie –, ...
klimaatschieter
20 februari 2019
Hot items in het politieke en maatschappelijke debat zorgen dikwijls voor een uitbundige groei van de woordenschat. Dat is duidelijk te zien bij de huidige klimaatdiscussie, die een stortvloed aan klimaattermen oplevert: klimaatbetoging, klimaatdrammer, klimaatgoeroe, klimaatmars, klimaatneutraal, klimaatontkenner, klimaatspijbelaar, klimaatvluchteling enz. Bij al deze nieuwgevormde samenstellingen spreekt de betekenis meestal wel voor zich, zeker wanneer ...
buiksparig
10 januari 2019
Januari is de maand van de goede voornemens. Die gaan dan dikwijls over inspanningen om in het nieuwe jaar gezonder te gaan leven. Sportscholen worden vervolgens frequenter bezocht en je zoekt weer eens naar bruikbare hardloopschema’s. Maar het streefdoel is toch meestal: minder eten en minder alcohol. Dus je googelt opnieuw hoe je je BMI ...
slijtage
3 december 2018
Het is stervensdruk. Er wordt flink gewinkeld in deze donkere dagen. We hebben net Black Friday achter de rug, maar nog steeds gaat het shoppen door om met Sinterklaas en Kerstmis de leukste cadeaus aan dierbaren te kunnen geven. Dat treft, want de hoop van de detailhandel is om met name in deze periode de ...
eenheidsworst
8 november 2018
11 november is in Nederland vooral bekend als ‘de elfde van de elfde’, de start van het nieuwe carnavalsseizoen. Maar in de meeste andere Europese landen is die dag synoniem voor het einde van de Eerste Wereldoorlog. Dit jaar is dat precies honderd jaar geleden: in een treinwagon in het bos van Compiègne, vlakbij Parijs, ...
oktember
7 oktober 2018
In Engeland is het grappige Please try to remember the First of Octember een populair kinderboek voor beginnende lezers. In dit boek is de First of Octember de dag waarop al je wensen uitkomen, hoe vreemd die ook zijn. De eerste oktember is dan ook een niet bestaande dag en oktember een niet bestaande maand. Je ...
huikefaak
20 september 2018
400 jaar geleden, op 23 augustus 1618, stierf geheel onverwacht Gerbrand Adriaenszoon Bredero. Hij was pas 33. Volgens de recentste opvattingen zou hij depressief geworden zijn na een ongelukkige liefde en zelfmoord gepleegd hebben. Bredero was een van de opvallendste auteurs uit de Gouden Eeuw en het is dan ook terecht dat 2018 een goed ...
buitentijd
29 augustus 2018
Veel mensen hebben vast geprobeerd de voorbije vakantie op een gezonde manier door te brengen. Dus is er ongetwijfeld veel tijd buiten gespendeerd. Want de dwingende gezondheidsslogans en -adviezen vliegen ons soms om de oren: niemand is een binnenmens – zitten brengt de gezondheid ernstige schade toe – ga sporten en bewegen – weg met ...
Spaanse kastelen
21 juni 2018
Een tweede huis in Frankrijk is voor sommige mensen de ultieme droom, maar dat huis blijft dikwijls een luchtkasteel dat nooit werkelijkheid wordt. Voor dit soort dromen gebruikte men vroeger wel eens de benaming kastelen of burchten in Spanje. Een voorbeeld daarvan vinden we in de Middelnederlandse vertaling van de Roman de la Rose, de Franse ...
amerij
5 juni 2018
Zonder klok kan een kok het moeilijk hebben, zeker wanneer het een hobbykok is. Want hoe weet je zonder klok of kookwekker hoelang de ideale kooktijd van een eitje is of wanneer je de taart uit de oven mag halen? Ook vroeger kende men dit probleem en in oude kookboekjes kun je daarom wel eens zinnen ...
sprookspreker
16 mei 2018
Van 9 mei tot en met zaterdag 19 mei hebben we weer de (ruim genomen) Week van het Luisterboek. De gewone Boekenweek kennen we al sinds 1932, maar de luisterboekenvariant is nog vrij jong: de eerste werd pas in 2005 georganiseerd. Het is nu dus de 13de editie, hoewel het eerste audio- of luisterboek in ...
futselboek
12 april 2018
In het Nederlands kun je figuurlijk in het verdomhoekje en in de vergeethoek raken. Ook wel in het verdomboekje en in het vergeetboek. Het is niet best wanneer je daarin terechtkomt: het betekent dat men je verkettert (dieselauto’s) of dat je vergeten wordt (vergeten groente). Tot in de 17de eeuw was er nog zo’n fictief boek ...
mantelpijp
28 maart 2018
Voor het laatste glas dat je drinkt als afsluiter van een feestje of een gezellig cafébezoek hebben de Engelsen mooie benamingen als one for the road of nightcap. Het Nederlands heeft daarvoor het wat saaiere afscheidsglas of afscheidsdronk, maar gelukkig ook aansprekender termen als afzakkertje, uitsmijtertje of slaapmutsje. In de tijd dat het tabaksgebruik nog lang ...
voorjaar
14 maart 2018
De schaatsen liggen weer op zolder en de Russische Beer, aka ’the Beast from the East’, is weer naar huis. De tuin komt uit zijn winterslaap en de vogels laten zich volop horen. Kortom, het is voorjaar. Tot in de 16e eeuw gebruikte je voorjaar echter niet om (het begin van) de lente aan te duiden. ...
stom
28 februari 2018
In 1681 kwam ’t Amsterdamsch hoerdom op de markt, een boek dat al snel een ware bestseller werd. Het boek brengt het verslag van een kroegen- en bordelentocht door Amsterdam en biedt een smeuïge inkijk in de vele rosse buurten die de stad toen telde. De auteur beschrijft daarbij levendig allerlei hoerenbedrog, de sulligheid van ...
venusjanker
12 februari 2018
Op Valentijnsdag laat je je partner merken hoeveel hij/zij voor je betekent. Of je stuurt anoniem een bloemetje of kaartje naar de persoon op wie je stiekem verliefd bent. Kortom, je viert de liefde. Lang geleden was men daar niet zo van. Er werd zelfs meewarig aangekeken tegen wie tot over zijn oren verliefd was en ...
kalikoet
31 januari 2018
In het begin van de 16de eeuw kon je in de Nederlanden voor het eerst op het boerenerf een kalikoetse haan of kortweg kalikoet tussen de kippen zien scharrelen. De kalikoet was een toen nog exotische vogel waarvan de naam terug te voeren was op Calicut, een belangrijke havenstad aan de Indiase zuidwestkust . Een ...
dertiendag
10 januari 2018
Op 6 januari gaat de kerstboom de deur uit. Maar 6 januari is ook de dag waarop katholieken en protestanten Driekoningen vieren. Volgens de overlevering kwamen op die dag drie wijzen of koningen uit het oosten de pasgeboren Jezus in Bethlehem bezoeken en aanbidden. Ze hadden zich daarbij laten leiden door een heldere ster aan ...
boekhouder
6 december 2017
Twee weken terug vond in de RAI te Amsterdam de jaarlijkse Accountantsdag plaats. Maar als boekhouder werd je daar niet verwacht. Vreemd? Niet echt. Er is nogal eens onduidelijkheid over het onderscheid tussen boekhouders en accountants, en de termen worden dan ook geregeld door elkaar gebruikt. Het grote verschil is dat een boekhouder de boekhouding doet ...
baskamer
22 november 2017
Elk jaar op 19 november wordt op initiatief van de Verenigde Naties de Wereld Toilet Dag gehouden. Zo wordt aandacht gevraagd voor het feit dat op de wereld één op de drie mensen geen goede sanitaire voorzieningen heeft. Bij ons is dat nu geen probleem meer, maar tot zowat anderhalve eeuw geleden was het toilet, ...
oversloof
7 november 2017
500 jaar geleden, op 31 oktober 1517, spijkert Maarten Luther zijn befaamde 95 stellingen op de deur van de slotkerk in Wittenberg. In die stellingen klaagt hij wantoestanden in de katholieke Kerk aan. Na zijn actie zou die Kerk nooit meer hetzelfde zijn en begon de protestantse Reformatie aan een opmars. Ook de Nederlandse taal zou ...
dwangzoen
25 oktober 2017
Wie in een oude tekst het woord dwancsoene (‘dwangzoen’) ziet staan zou in deze tijden van #MeToo en #IHave gemakkelijk op het verkeerde been gezet kunnen worden. Een dwancsoene heeft echter niets met ongewenste intimiteiten te maken. Het is een middeleeuwse rechtsterm die aangeeft dat twee strijdende partijen van hogerhand gedwongen worden tot een juridisch ...
Categorieën
Terug in de taal
In deze rubriek bespreken we woorden of betekenissen die ooit in het Nederlands bestonden, maar nu verdwenen zijn. Om de week neemt een van onze historisch taalkundigen u mee terug in de taal.
Woord of citaat gevonden dat in onze historische woordenboeken ontbreekt?
Meld het ons via het formulier.