tabak drinken
11 oktober 2017
Dat tabak invloed heeft op het organisme van een roker wisten ze vroeger al. Maar in tegenstelling tot nu werd toen in de eerste plaats naar de vermeende positieve effecten van het roken gekeken. Tabak had een zuiverende werking, dacht men. Of het was in elk geval een prima huismiddeltje tegen hoofd- of tandpijn. Of, ...
aarzelmaand
27 september 2017
In het najaar worden de nachten steeds langer en de dagen steeds korter. Oktober is de maand die daarin de kroon spant, er wordt bijna twee uur aan daglicht ingeleverd. Daarom werd oktober vroeger ook wel aarzelmaand genoemd naar de oude betekenis van aarzelen, namelijk ‘in de richting gaan die de aars aangeeft, achteruitgaan’. Andere ...
friet
13 september 2017
Binnenkort is het weer de Week van de Friet. Sinds 2014 pakt friturend Nederland elk jaar tussen 30 september en 8 oktober extra uit, dit in navolging van België waar men deze happening al bijna twintig jaar kent. De voorbije frietweken waren volgens de frietbranche een succes en ze lieten met woorden als frietlied en ...
schoolbord
31 augustus 2017
Het schooljaar is weer begonnen. Op straat zie je fietsende kinderen, met een soms gloednieuwe tas op de rug, of in de bak voorop. Vroeger ging men met een schoolbord op pad. Bredero schreef er in 1615 al over: “Noch kreeg hy … en schrijf-boeck van fijn kapitoorye, Mit een nuwt school-bort, met een kategismus enz.,” ...
plasdank
16 augustus 2017
Van Nederlanders en Vlamingen wordt wel eens gezegd dat ze moeilijk met complimenten om kunnen gaan en dikwijls niet goed weten hoe ze er op moeten reageren. Het zou wel eens kunnen dat dat vroeger anders was. Men had toen in elk geval een speciaal woord om de reactie op complimentjes, geflirt of gevlei aan ...
waterfoon
5 juli 2017
Het voorjaar en ook de zomer tot nu toe, waren extreem droog. De oerhollandse regen bleef weg en in Vlaanderen mocht je van overheidswege je verdroogde gazonnetje niet meer besproeien met leidingwater. Ook je auto wassen met water uit de kraan was taboe. De zorg om water en waterverspilling is van alle tijden. Een 150 jaar ...
proeveling
21 juni 2017
Vooraleer de vlaggenstok-met-vlag-en-tas uit kan, moet een eindexamenkandidaat flink aan de bak. Ook vroeger werd men gewikt, gewogen, en geëxamineerd voordat men de eerste stappen binnen een bepaalde beroepsgroep mocht zetten. De proeveling moest daarbij als proefstuk een ambachtelijk product maken dat door de proefmeester namens het gilde werd beoordeeld. Zo bestond bijvoorbeeld een proeve ...
jeukstaart
8 juni 2017
In vroeger tijden was bier zowat overal de populairste drank. Omdat het bij de bereiding gekookt en gefilterd werd, was het veiliger dan water, dat vooral in de steden dikwijls vervuild was. De bierconsumptie was in de middeleeuwen dan ook hoog: men dronk in onze streken zo’n 300 liter bier per persoon per jaar. Het ...
potwagen
24 mei 2017
Afgelopen donderdag, 18 mei, hadden we weer de jaarlijkse Fiets-naar-je-werkdag. Deze nationale campagnedag is bedoeld om het gebruik van de fiets in het woon-werkverkeer te stimuleren omdat het gezond en goedkoop is, en vooral ook omdat het autogebruik erdoor verminderd wordt. Lang voor er sprake was van dit soort overheidscampagnes, en lang ook voor men zich ...
hevemoeder
10 mei 2017
Afgelopen 5 mei was het niet alleen Bevrijdingsdag, maar ook nog eens Verlossingsdag. 5 mei is namelijk ook de jaarlijkse Internationale Dag van de Vroedvrouw, de dag waarop er extra aandacht gevraagd wordt voor het mooie werk van verloskundigen. ‘Leve de hevemoeder!’ had een middeleeuwer dan geroepen, mocht de Dag van de Vroedvrouw toen al ...
huipot
26 april 2017
Iedereen kent P.C. Hooft als onderdeel van een Amsterdamse straatnaam. Velen kennen hem ook als een van de grote Nederlandse schrijvers uit de 17de eeuw. En sommigen weten dat hij ook belangrijke bestuurlijke functies had: Hooft was onder meer baljuw van Naarden en Gooiland, en dijkgraaf van Weesp. Vanaf 1609 woonde hij als drost van ...
paasbord
12 april 2017
Met Pasen pakken we uit. Met eieren zoeken, maar ook met een mooi versierd paasontbijt of een goed voorziene paasbrunch. En dat geserveerd op paasborden in alle soorten en maten: borden beschilderd met de paashaas, konijnen of kuikentjes, borden voorzien van uitsparingen voor eitjes, een gezellig waxinelichtje of een peper-en-zoutstel, gepersonaliseerde borden met de naam ...
huiszoeker
29 maart 2017
Een grote hoeveelheid huiszoekers is meestal een zegen voor huiseigenaren. Die zien de vraagprijzen voor woningen en dus ook de waarde van hun huis flink stijgen. In de middeleeuwen echter was men helemaal niet zo blij met huiszoekers. Huussoekers waren mensen die met geweld je woning binnendrongen en huiszoeking ofwel huisvredebreuk pleegden. Huiszoekingen gebeuren nu ...
vozen
15 maart 2017
Wie vandaag in het stemhokje wil vozen, zal door de voorzitter van het stemlokaal ongetwijfeld tot de orde geroepen worden. Een beetje flikflooien in plaats van keurig je stemrecht uit te oefenen, dat geeft natuurlijk geen pas. In de voorbije eeuwen vond men het daarentegen vanzelfsprekend dat er bij verkiezingen gevoosd werd. Voozen of vooizen (afgeleid ...
sneeuwuitje
8 maart 2017
Bedrijven die het goed doen en teambuilding belangrijk vinden, verwennen hun werknemers ’s winters wel eens met een skiweekend in het Sauerland of in de Franse alpen. Zo’n gezamenlijk sneeuwuitje is misschien niet goedkoop, maar het is goed voor de sfeer op de werkvloer en het stimuleert het personeel om nog beter te presteren. Een ...
achtermasker & maskerzwijn
22 februari 2017
Optochten, Raad van Elf, alaaf! en veel bier: carnaval barst dit weekend weer los. Daar horen natuurlijk verkleedpartijen en maskers bij. Soms worden zelfs speciale achtermaskers aan de achterkant van het hoofd vastgemaakt om zo de verwarring over de drager nog wat te vergroten. En de gemaskerde carnavalsvierders die helemaal los gaan, hossen als zogenaamde ...
ellende
14 februari 2017
Een ander land, dat is in de middeleeuwen altijd ellende geweest, want ‘ander land, vreemd land’ was naast ‘verblijf in een ander land’ een van de oudste betekenissen van het woord ellende. De oudste optekening van het woord is in het Oudnederlands elelendi, met als betekenis ‘vreemdelingenschap, verblijf in een ander land’. Omdat het verblijf ...
schrikschoenen
1 februari 2017
Velen hebben het afgelopen week gedaan, en sommigen hebben er helaas een nat pak aan overgehouden: de schrikschoenen uit het vet en het natuurijs op. Schrikschoenen, of ook wel schaverdijnen, schovelingen of schalootsen genoemd, zijn allemaal oude benamingen voor wat wij nu schaatsen noemen. Schrikschoenen hebben met schrikken te maken, maar dan niet met de ons ...
dobbelschool
18 januari 2017
Kon je in de middeleeuwen een diploma halen in het dobbelen of kegelen? Je zou het bijna denken wanneer je ziet dat er in het Middelnederlands woorden bestaan als dobbelscole en kegelscole, en verbindingen als ter dobbelscole gaen. Bij scole hebben we echter niet te maken met de betekenis ‘onderwijsinstelling’: het woord staat hier voor ‘groep, ...
dobbelglas
4 januari 2017
Een van de minder bekende topstukken van het Amsterdamse Rijksmuseum is een wijnglas uit 1580. Het speciale bij dat glas is niet de ouderdom ervan maar het feit dat het niet rechtop kan staan, want onderaan zit er geen voet aan de steel, maar een metalen bol. In die bol zit een dobbelsteen: dit soort ...
evenkerst
16 december 2016
Zegt de buurman op 23 december: “We zijn er de komende dagen niet. Even kerst op de camping,” dan snappen we dat hij de kerstdagen gaat vieren op een gezellige wintercamping. En zegt de buurvrouw op 27 december: “Nog even kerst aan de voordeur,” dan betekent dit dat ze de kerstdecoratie rond haar deurbel toch ...
meerzwijn
30 november 2016
Tijdens een boottochtje langs de Wadden kan je, met wat geluk, niet alleen zeehonden, maar ook dolfijnen of bruinvissen spotten. Dit zijn geen vissen, maar zeezoogdieren, net als walvissen. In de middeleeuwen wist men ook al dat het niet om gewone vissen ging. Men noemde ze daarom ook beestelijke vissen, ‘vissen die op landdieren lijken’. Het ...
klaptafel
16 november 2016
Wie rond 1400 op zoek was naar een claptafele, ging niet naar de middeleeuwse variant van het nu zo bekende blauwgele woonwarenhuis. Een claptafele was namelijk geen tafel met een blad waarvan een gedeelte neergeklapt kan worden (vroeger hangoortafel of kortweg hangoor genoemd). Tafele in het woord claptafele betekent ‘bord, plankje’ en clappen is hier synoniem met ...
Imkers of beekeepers?
24 oktober 2016
Vorig jaar kwam in Aalst een ondernemer op het idee om uit honing gin te maken. Voor de honing deed hij een beroep op Antwerpse urban beekeepers. Urban is hier belangrijk, want in de stad vinden bijen, in tegenstelling tot wat je zou verwachten, op de balkons en in de tuintjes en parken dikwijls een ...
onvis
27 september 2016
Visliefhebbers zoals ik zijn er hoe dan ook dol op: onvis. Maar zijn vissers dat ook? Lang geleden zeker niet. In de alleroudste betekenis (vanaf de 16e eeuw) was onvis ‘vis van weinig waarde’ – zoiets als onkruid eigenlijk. Al gauw werd het woord dan ook gebruikt voor ‘bijvangst’, vis die je in je netten vindt, maar ...
Categorieën
Terug in de taal
In deze rubriek bespreken we woorden of betekenissen die ooit in het Nederlands bestonden, maar nu verdwenen zijn. Om de week neemt een van onze historisch taalkundigen u mee terug in de taal.
Woord of citaat gevonden dat in onze historische woordenboeken ontbreekt?
Meld het ons via het formulier.