achtermasker & maskerzwijn
22 februari 2017
Optochten, Raad van Elf, alaaf! en veel bier: carnaval barst dit weekend weer los. Daar horen natuurlijk verkleedpartijen en maskers bij. Soms worden zelfs speciale achtermaskers aan de achterkant van het hoofd vastgemaakt om zo de verwarring over de drager nog wat te vergroten. En de gemaskerde carnavalsvierders die helemaal los gaan, hossen als zogenaamde ...
ellende
14 februari 2017
Een ander land, dat is in de middeleeuwen altijd ellende geweest, want ‘ander land, vreemd land’ was naast ‘verblijf in een ander land’ een van de oudste betekenissen van het woord ellende. De oudste optekening van het woord is in het Oudnederlands elelendi, met als betekenis ‘vreemdelingenschap, verblijf in een ander land’. Omdat het verblijf ...
schrikschoenen
1 februari 2017
Velen hebben het afgelopen week gedaan, en sommigen hebben er helaas een nat pak aan overgehouden: de schrikschoenen uit het vet en het natuurijs op. Schrikschoenen, of ook wel schaverdijnen, schovelingen of schalootsen genoemd, zijn allemaal oude benamingen voor wat wij nu schaatsen noemen. Schrikschoenen hebben met schrikken te maken, maar dan niet met de ons ...
dobbelschool
18 januari 2017
Kon je in de middeleeuwen een diploma halen in het dobbelen of kegelen? Je zou het bijna denken wanneer je ziet dat er in het Middelnederlands woorden bestaan als dobbelscole en kegelscole, en verbindingen als ter dobbelscole gaen. Bij scole hebben we echter niet te maken met de betekenis ‘onderwijsinstelling’: het woord staat hier voor ‘groep, ...
dobbelglas
4 januari 2017
Een van de minder bekende topstukken van het Amsterdamse Rijksmuseum is een wijnglas uit 1580. Het speciale bij dat glas is niet de ouderdom ervan maar het feit dat het niet rechtop kan staan, want onderaan zit er geen voet aan de steel, maar een metalen bol. In die bol zit een dobbelsteen: dit soort ...
evenkerst
16 december 2016
Zegt de buurman op 23 december: “We zijn er de komende dagen niet. Even kerst op de camping,” dan snappen we dat hij de kerstdagen gaat vieren op een gezellige wintercamping. En zegt de buurvrouw op 27 december: “Nog even kerst aan de voordeur,” dan betekent dit dat ze de kerstdecoratie rond haar deurbel toch ...
meerzwijn
30 november 2016
Tijdens een boottochtje langs de Wadden kan je, met wat geluk, niet alleen zeehonden, maar ook dolfijnen of bruinvissen spotten. Dit zijn geen vissen, maar zeezoogdieren, net als walvissen. In de middeleeuwen wist men ook al dat het niet om gewone vissen ging. Men noemde ze daarom ook beestelijke vissen, ‘vissen die op landdieren lijken’. Het ...
klaptafel
16 november 2016
Wie rond 1400 op zoek was naar een claptafele, ging niet naar de middeleeuwse variant van het nu zo bekende blauwgele woonwarenhuis. Een claptafele was namelijk geen tafel met een blad waarvan een gedeelte neergeklapt kan worden (vroeger hangoortafel of kortweg hangoor genoemd). Tafele in het woord claptafele betekent ‘bord, plankje’ en clappen is hier synoniem met ...
Imkers of beekeepers?
24 oktober 2016
Vorig jaar kwam in Aalst een ondernemer op het idee om uit honing gin te maken. Voor de honing deed hij een beroep op Antwerpse urban beekeepers. Urban is hier belangrijk, want in de stad vinden bijen, in tegenstelling tot wat je zou verwachten, op de balkons en in de tuintjes en parken dikwijls een ...
onvis
27 september 2016
Visliefhebbers zoals ik zijn er hoe dan ook dol op: onvis. Maar zijn vissers dat ook? Lang geleden zeker niet. In de alleroudste betekenis (vanaf de 16e eeuw) was onvis ‘vis van weinig waarde’ – zoiets als onkruid eigenlijk. Al gauw werd het woord dan ook gebruikt voor ‘bijvangst’, vis die je in je netten vindt, maar ...
uitzwaaien in de tijd van Hooft en Vondel
8 juli 2016
Vakantietijd is voor veel mensen de tijd om de koffers te pakken en op reis te gaan. Achterblijvers wensen de vertrekkers dan goeie reis en zwaaien ze uit. Deze sympathieke gewoonte had men 400 jaar geleden ook al. Reizigers werden toen bevaarweld of men ging ze beadieuwen. In de hoop ze bij terugkomst weer gezond ...
sollen: het voetbal van de middeleeuwen?
29 juni 2016
Een beetje man of vrouw laat niet met zich sollen. Dat gold ook al in de middeleeuwen. Maar in tegenstelling tot de taalgebruiker nu, wist men toen nog wel wat sollen oorspronkelijk betekende. Het woord verwees namelijk naar een balspel. De uitdrukking met iemand sollen betekent dus letterlijk ‘iemand heen-en-weer rollen of gooien als een ...
Fransmans zijn Vlamingen
14 juni 2016
Een Vlaming komt uit Vlaanderen en een Fransman uit Frankrijk. Hoe kan een fransman dan een Vlaming zijn? Mijn opa, Frans Libeer, was een Vlaming afkomstig uit Kuurne. Hij was ook één van de vele ‘franschmans’ uit zijn tijd. En neen, niet omdat zijn voornaam Frans was. Toen mijn opa in juli 1929 van zijn huwelijksreis ...
zoenen in een kofferbak
1 juni 2016
“Stond een voorvader van mij in 1787 met de prins te zoenen in een kofferbak?” Deze merkwaardige vraag stelde iemand die in het familiearchief een document vond met een intrigerende maar duistere passage. Het ging hierom: in 1787 vluchtte Leidenaar Andries Verhoog naar Mechelen, want hij was zijn leven niet meer zeker. Enkele jaren later ...
hoerendreet & hoerendrekje
1 juni 2016
Vroeger werden warme hoerendreten of hoerendrekjes gegeten als lekkernij. Een vreemde gewoonte als je bedenkt dat dreet ‘wind’ of ‘scheet’ betekende, en drekje verwijst naar uitwerpselen. Want hoe lekker kan dat zijn, een paar scheten en een drolletje van een hoer? Met hoerendreten en -drekjes werden natuurlijk niet letterlijk de uitwerpselen of winden van een vrouw ...
oubollige versieringen
2 mei 2016
In 1604 schreef Karel van Mander in zijn Schilderboeck over de oubollige versieringhen van Jeroen Bosch. Opmerkelijk, want Bosch staat bekend als een van de belangrijkste kunstenaars van de late middeleeuwen. In zijn eigen tijd (1450 – 1516) was Jeroen Bosch al trendy en werd hij veel geïmiteerd en gekopieerd. Ook nu is de kunstenaar ...
wereldwijf
20 april 2016
Zeg vandaag de dag “je bent een echt wereldwijf!” tegen je geliefde, je dochter, je vriendin of je baas, en je maakt een groot compliment. Het betekent namelijk dat ze van ongekende klasse is. Misschien gold het ook voor de wereldwijven uit de dertiende eeuw, dat ze van ongekende klasse waren, maar of elke vrouw ...
Categorieën
Terug in de taal
In deze rubriek bespreken we woorden of betekenissen die ooit in het Nederlands bestonden, maar nu verdwenen zijn. Om de week neemt een van onze historisch taalkundigen u mee terug in de taal.
Woord of citaat gevonden dat in onze historische woordenboeken ontbreekt?
Meld het ons via het formulier.